Niniejsza monografia jest efektem pracy zespołu badawczego Katedry Geografii Regionalnej i Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego w ramach projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. Treści zawarte w książce są odpowiedzią na nowe wyzwania badawcze geografii człowieka, coraz częściej poruszające problemy identyfikacji i interpretacji przemian osadniczych w skali lokalnej. W tym przypadku studia dotyczą 21 wsi wybranych nieprzypadkowo, bo reprezentujących typowe dla różnych okresów historycznych założenia ruralistyczne. Przeprowadzone badania miały dwa podstawowe cele – poznawczy i metodologiczny. Z jednej strony dążono do ukazania różnych prawidłowości w zmianach przestrzenno-krajobrazowych wsi, z drugiej natomiast, celem pracy było stworzenie katalogu reprezentacji (przedstawień) przestrzennych, o charakterze formalnym i społecznym, umożliwiających wielowymiarową rejestrację zjawisk osadniczych. W ten sposób intencją zespołu badawczego było nie tylko odwołanie się do dyrektyw klasycznej geografii człowieka (przestrzeń traktowana jako czynnik sprawczy, który należy uwzględniać w analizie społeczeństw), ale również uwzględnienie wyzwań nowych nurtów badawczych, ukształtowanych w ramach społeczno-kulturowego „zwrotu” geografii, interpretujących przestrzeń jako społecznie wytworzoną. Badania o takim charakterze, w których środowisko człowieka jest po prostu miejscem życia, nawiązują do tradycji antropogeograficznych, choć we współczesnych uwarunkowaniach cywilizacyjnych, i z uwzględnieniem postępu teoretyczno-metodologicznego współczesnej geografii człowieka.
Ogląd różnych przemian z perspektywy miejsc, koncentruje się przede wszystkim na społecznym i funkcjonalnym wymiarze ich istnienia i zmiany. Studia przypadku uwidaczniają to, czego nie da się zarejestrować w wymiarze strukturalnym i globalnym, szczególnie w obrębie ujęć ilościowych. Zwrócenie się ku tej perspektywie badawczej rodzi liczne refleksje o kondycji społeczności lokalnych, a także o społecznych wyobrażeniach i opiniach na temat tego, co dzieje się w przestrzeni osobistej, sąsiedzkiej i wspólnotowej.